آیا حیوانات می‌توانند زلزله را از قبل حس کنند؟

لحظه‌ای که بعد از زلزله، لرزش‌ها متوقف می‌شود، بعضی‌ها ممکن است به این فکر کنند که آیا حیوان خانگی‌شان یا به طور کلی حیوانات می‌دانسته‌اند که قرار است زلزله بیاید؟ به‌عبارت دیگر، آیا حیوانات می‌توانند زلزله را از قبل حس کنند؟ این باور که حیوانات می‌توانند زلزله را پیش‌بینی کنند قرن‌هاست که بر سر زبان‌هاست. نخستین گزارش ثبت‌شده در رابطه با رفتارهای غیرعادی حیوانات پیش از وقوع زلزله، به سال های ۳۷۳  پیش از میلاد باز می‌گردد. در این زمان چند روز قبل از وقوع زلزله، حیواناتی مثل موش‌های صحرایی، مارها و راسوها شهر را ترک کردند و پس از آن زلزله‌ای مهیب شهر هلیس در یونان را لرزاند. گزارش‌هایی مشابه از پیش‌بینی زلزله توسط حیوانات از آن زمان تاکنون ثبت شده است. گزارش شده است که گربه‌ماهیان حرکاتی خشونت‌آمیز انجام می‌دهند. مرغ‌ها تخم نمی‌گذارند و زنبورها کندوی خود را با ترس ترک می‌کنند. افراد بی‌شماری که از حیوانات‌خانگی مراقبت می‌کنند ادعا می‌کنند که دیده‌اند سگ و گربه‌هاشان قبل از شروع زمین‌لرزه رفتارهای عجیبی از خود نشان داده‌اند ــ بدون دلیل واق‌واق یا ناله کرده‌اند یا نشانه‌هایی از اضطراب و بی‌قراری را از خود نشان داده‌اند. اما این‌که واقعاً حیوانات در این شرایط چه‌چیزی حس می‌کنند هنوز مشخص نیست. یک تئوری این است که حیوانات وحشی و اهلی قبل از انسان وقوع ارتعاشات را حس می‌کنند. تئوری‌های دیگری هم می‌گویند که آن‌ها تغییرات الکتریکی موجود در هوا یا گازهای آزادشده از زمین را تشخیص می‌دهند. زمین‌لرزه‌ پدیده‌ای ناگهانی است. زلزله‌شناسان به‌هیچ‌عنوان نمی‌توانند بفهمند که زلزله‌ی بعدی چه زمان و در کجا روی خواهد داد. سالانه حدود ۵۰۰،۰۰۰ زمین‌لرزه قابل‌تشخیص در جهان اتفاق می‌افتد که ۱۰۰،۰۰۰ مورد آن توسط انسان‌ها حس شده و ۱۰۰ مورد آن خرابی‌هایی را به بار می‌آورد. یکی از زلزله‌خیزترین کشورهای جهان ژاپن است که زمین‌لرزه‌ها در آن تاکنون جان افراد بی‌شماری را گرفته و خسارات زیادی را وارد کرده است. محققان در آن‌جا دیرزمانی است که حیوانات را به امید این‌که بفهمند قبل از زلزله چه چیزی احساس می‌کنند مورد مطالعه و تحقیق قرار داده‌اند، تا شاید بتوانند از آن به‌عنوان ابزاری برای پیش‌بینی زلزله استفاده کنند. از طرف دیگر، زلزله‌شناسان آمریکایی نگاهی انتقادی نسبت به این موضوع دارند. باوجود‌اینکه موارد متعددی از رفتار عجیب حیوانات قبل از زمین‌لرزه به ثبت رسیده است، سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده که آژانسی دولتی برای فراهم آوردن اطلاعات علمی درمورد زمین است، می‌گوید وجود ارتباطی تکرارپذیر بین یک رفتار خاص در حیوانات و وقوع زمین‌لرزه هیچ‌وقت دریافت نشده است. اندی مایکل، متخصص ژئوفیزیک در سازمان زمین‌شناسی آمریکا در این زمینه می‌گوید، «چیزی که ما با آن روبه‌رو هستیم، داستان‌هایی است که مردم نقل کرده‌اند. حیوانات به چیزهای زیادی واکنش می‌دهند ــ به گرسنگی، دفاع از قلمروشان، جفت‌گیری، مهاجمان ــ به همین دلیل به‌سختی می‌توان مطالعه‌ی کنترل‌شده‌ای برای دریافت آن سیگنال‌های هشداردهنده‌ی پیشرفته انجام داد.» در دهه‌ی هفتاد میلادی، سازمان زمین‌شناسی آمریکا چند مطالعه روی پیشگویی حیوانات انجام داده است اما همان‌طور که اندی ماکل می‌گوید، این مطالعات هیچ نتیجه‌ی قطعی‌ نداشته است و از آن زمان تاکنون هم آژانس هیچ تحقیق دیگری در این رابطه انجام نداده است. بااین‌حال محققان در سراسر جهان همچنان درمورد این موضوع پیگیرند. در سپتامبر ۲۰۰۳، پزشکی ژاپنی بااستفاده از مطالعه‌ای عنوان کرد که از رفتارهای نامنظم سگ‌ها، مثل واق‌واق کردن‌های بیش‌ازاندازه یا گاز گرفتن می‌توان برای پیش‌بینی زمین‌لرزه استفاده کرد. همچنین نمونه‌هایی وجود دارد که مقامات توانسته‌اند تقریباً براساس مشاهده آنتیک‌های عجیب جانوران، زلزله‌های بزرگ را پیش‌بینی کنند. به‌عنوان مثال، در سال ۱۹۷۵، مقامات چینی چند روز قبل از زلزله‌ای ۳/۷ ریشتری دستور تخلیه هایچنگ، شهری با جمعیتی میلیونی را صادر کردند. آمار کشته‌شده‌ها و آسیب‌دیده‌ها بسیار کم بود. این در حالی است که اگر شهر تخلیه نمی‌شد، این آمار به از ۱۵۰،۰۰۰ نفر فراتر می‌رفت. اندی مایکل می‌گوید، رویداد هایچنگ به مردم امید داد که شاید زلزله‌ها قابل‌پیش‌بینی باشند، به همین دلیل سازمان زمین‌شناسی آمریکا تحقیقات در این زمینه را شروع کرد. بااین‌حال بعدها ثابت شد که یک‌سری لرزش‌های خفیف و نادر قبل از آن زمین‌لرزه بزرگ اتفاق افتاده بوده است. مایکل می‌گوید، «توالی پیش‌لرزه‌ها بود که منجر به این پیش‌بینی شد.» رابرت شلدریک، زیست‌شناس و نویسنده کتاب «سگ‌ها می‌دانند صاحبانشان کی به خانه می‌آیند» می‌گوید، بااین‌حال چینی‌ها به مشاهده‌ی رفتار حیوانات به‌عنوان کمکی برای پیش‌بینی زمین‌لرزه ادامه دادند و چندین موفقیت‌ چشم‌گیر و البته چند هشدار کاذب داشتند. او می‌گوید، «می‌توان ارتباطی تکرارپذیر بین رفتار حیوانات و زمین‌لرزه پیدا کرد. باتوجه به کشف چینی‌ها، تمام زمین‌لرزه‌ها رفتار غیرعادی در حیوانات ایجاد نمی‌کنند. فقط از طریق تحقیق و مطالعه می‌توان به تفاوت بین این دو پی برد.» شلدریک  خود قبل از زمین‌لرزه‌های مهم مثل زمین‌لرزه‌ی کالیفرنیا، نورتریج، زمین‌لرزه ۱۹۹۴ و زمین‌لرزه‌های یونان و ترکیه ر سال ۱۹۹۹، تحقیقات بر روی واکنش حیوانات انجام داد. او می‌گوید، در تمام موارد مواردی از رفتار غیرعادی از حیوانات مثل زوزه کشیدن اسرارآمیز سگ‌ها در شب، بی‌قراری پرندگان خانگی و پنهان شدن و اضطراب گربه‌ها، گزارش شده است. بااین‌خال زیست‌شناسان این گزارشات را نادیده می‌گیرند زیرا آن را تأثیر روانی تمرکز می‌دانند، یعنی مردم فقط بعد از زمین‌لرزه یا سایر فجایع طبیعی است که به این رفتارها در حیوانات توجه می‌کنند. آنها اعتقاد دارند که اگر اتفاقی نمی‌افتاد، مردم دیگر این رفتارهای عجیب را به خاطر نمی‌آوردند. اما شلدریک با این ادعا مخالف است. او می‌گوید، «الگوهای قابل مقایسه‌ای از رفتار حیوانات قبل از زمین‌لرزه به‌صورت مستقل در سراسر جهان گزارش شده است. من باور ندارم که تمام مردم این داستان‌ها را از خودشان سر هم کرده باشند یا مغلوب حقه‌ی حافظه‌شان شده باشند.» شلدریک می‌گوید، در این زمینه نیاز به تحقیقات بیشتر است و به همین دلیل وب‌سایتی طراحی کرده است که مردم در سراسر جهان می‌توانند تجربیات خود را از رفتار عجیب و غیرعادی حیوانات آن‌جا بنویسند. کامپیوتر این پیام‌ها را موقعیت‌یابی می‌کند. افزایش ناگهانی پیام‌های مربوط به یک منطقه‌ی خاص ممکن است نشان‌دهنده‌ی وقوع زمین‌لرزه در آن ناحیه باشد. این اطلاعات به‌طور کامل بررسی می‌شوند تا اطمینان حاصل شود که این مشاهدات به‌خاطر شرایط شناخته‌شده‌ی دیگر که در حیوانات ایجاد واکنش می‌کند مثل آتش‌بازی یا تغییرات آب‌وهوایی نبوده باشد. و برای جلوگیری از صدور هشدارهای دروغین، از این اطلاعات درکنار سایر ابزارهای کنترل مثل لرزه‌سنجی‌ها استفاده می‌شود. شلدریک در این زمینه می‌گوید، «چنین پروه‌ای توجه میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان به خود جذب می‌کند و موجب مشارکت و تحقیقات عمومی می‌شود و البته بسیار هم سرگرم‌کننده خواهد بود. چیزی که باعث عقب ماندن این تحقیق می‌شود، مسائل مالی نیست، بلکه کوته‌فکری و تعصب است.»